Praten over de dood met je kind

Het is dinsdagochtend 8.15. Over vijf minuten moeten jullie de deur uit richting school. Uit het niets vraagt je dochter: ‘Mam, wanneer gaat oma dood?’ Op straat ziet je zoon een naaktslak die duidelijk dood is. Je dochter komt uit school en vertelt dat de broer van haar vriendinnetje leukemie heeft en misschien wel doodgaat. Ineens is de dood een topic binnen je gezin.

87% van de 12-jarigen is een dierbare verloren. De dood is dus een onderwerp wat heel veel kinderen én gezinnen aangaat.

Je merkt als moeder vast dat dit onderwerp wat met je doet als je zoon of dochter erover begint. Onzekerheid (zeg ik wel het juiste?) en bezorgdheid (kan mijn dochter de heftige emoties wel aan?) merk je misschien bij jezelf. Dat is heel normaal.

Wanneer snappen kinderen wat het betekent om dood te gaan?

Leeftijd is bepalend wanneer een kind snapt wat de dood is en dat doodgaan voor altijd is. Naarmate een kind ouder wordt, ontwikkelen de hersenen zich en daarmee groeit ook het besef rondom dit onderwerp.

Baby’s en peuters

Baby’s en peuters (0-3 jaar) begrijpen het begrip dood niet. Ze voelen wel jouw spanning en emoties.

Kleuters

Kleuters (4-6 jaar) kennen het verschil tussen leven en dood. Dat zien ze vooral door te kijken naar dieren en planten. Ze begrijpen nog niet dat de dood definitief is en hopen vaak dat het tijdelijk is.

Jonge kinderen

Kinderen (6-9 jaar) in deze leeftijd snappen dat de dood onomkeerbaar is. Dit zorgt ervoor dat ze zich ook realiseren dat mensen in hun omgeving (of zij zelf) dood kunnen gaan. Dat kan heel beangstigend zijn. Ze nemen dingen letterlijk, dus taalgebruik bij deze leeftijd is cruciaal als je iets uitlegt. Het klassieke “oma is nu voorgoed gaan slapen” als oma overleden is, kan voor diepe angstgevoelens zorgen. En bijvoorbeeld in slaapproblemen resulteren, omdat een kind bang is dat hij zelf doodgaat als hij gaat slapen.

Kinderen van 9-12 jaar

Kinderen (9-12 jaar) weten dat iedereen een keer doodgaat. Ze stellen vaak confronterende vragen. Ze zijn heel nieuwsgierig naar details. Omdat deze kinderen niet kinderachtig over willen komen, proberen ze soms hun echte emoties minder te laten zien. Wat je dan aan de buitenkant ziet, bijvoorbeeld opstandig gedrag, is niet wat ze van binnen voelen, bijvoorbeeld verdriet of angst.

Kinderen zijn nieuwsgierig

Het is heel normaal dat kinderen een fase hebben waarin ze bezig zijn met de dood. Meestal is dit rond de vier jaar. Kinderen zitten volop in de ‘waarom’ fase en willen alles weten. Vragen is de manier om grip te krijgen op dingen die ze nog niet snappen. Veel ouders vinden het lastig om vragen over de dood te beantwoorden van hun kind. Dit heeft drie redenen:

1. Eigen verliezen in je verleden

Je hebt ervaren hoe het is als je afscheid moet nemen van iemand die je heel lief vindt. De gevoelens die daarbij horen en vooral de zwaarte is iets wat je niet kunt negeren als je kind over de dood begint.

2. Projectie

Het kan best zijn dat de vraag niet zozeer over jullie gezin gaat, maar vaak binnen een micro seconde schieten jouw gedachten wel naar jullie gezin. Alleen al de gedachte dat er iets met je kind kan gebeuren (of met jou of je partner) werkt verlammend.

3. Onzekerheid en bezorgdheid

Instinctief wil je als moeder je kind beschermen voor pijn. Bij een onderwerp als de dood gaat dat niet. Je vraag je af wat je moet vertellen en twijfelt of je juist niet te veel moet vertellen. Want maakt dat mijn kind niet juist bang?

Tips om met het onderwerp ‘de dood’ om te gaan

Hoe eerder je start om dit onderwerp net zo normaal te bespreken als ieder ander onderwerp in je gezin, hoe beter. Dat vraagt wel wat extra’s. Als je merkt dat je eigen emoties beginnen te borrelen, probeer deze gevoelens dan te parkeren en de vragen neutraal te beantwoorden. Wat ook helpt zijn de volgende tips:

Doe een stapje terug

Laat je kind het gesprek leiden en doe zelf een stapje terug. Soms zijn we druk bezig om uit te leggen, dat we vergeten te luisteren en door te vragen. We hebben eerlijk gezegd geen idee hoeveel en op welk niveau ons kind iets wil weten. Daarom helpt het om de vraag terug te stellen wat ze er al over weten. Dit geeft gelijk inzicht op welk niveau je kind zit. Wil je kind weten waar je ziel naar toe gaat na de dood, of wil je kind weten hoeveel centimeter onder de grond iemand begraven wordt?

Geef je kind eerlijke informatie

Niet alle vragen zijn te beantwoorden binnen dit onderwerp. Als je het antwoord niet weet op een vraag van je kind, ga dit dan niet invullen of verzinnen. Ieder kind vraag wel een keer waar je naar toe gaat als je dood bent. Sommige geloven hebben daar een antwoord op, maar als je niet gelovig bent, is er niemand die dit precies weet. Je kunt er wel samen over nadenken. Wat denkt je kind? Wat denk jij? Mooie start van een kort gesprekje.

Pas op met die fantasie

Als kinderen geen uitleg krijgen, gaan ze het zelf invullen. Als je denkt dat iets misschien te pijnlijk is om te vertellen en je er dan voor kiest om niets te zeggen, betekent dit dat kinderen zelf gaan invullen wat er gebeurd is of aan de hand is. Je hebt dan geen grip meer over wat ze denken. Bovendien is het vaak niet kloppend en erger dan de waarheid. Eerlijkheid is daarmee heel belangrijk en altijd beter dan verzwijgen.

Praten over de dood met je kind

Kinderen zijn vooral nieuwsgierig. De meeste vragen die ze stellen zijn puur ter verduidelijking omdat ze nog niet goed snappen wat er aan de hand is. Er zit dus ook geen emotionele lading aan die vragen. Het mooie is dat jij de emotionele lading er dan ook niet aan hoeft te geven. Dat komt later in hun leven vanzelf als ze voor het eerst in aanraking komen met het verliezen van een dierbare.

Luister en vraag door. Als jij open bent over dit onderwerp, geef je een prachtige voorzet aan je kind om dat ook te zijn zodra je kind echt geraakt wordt door een verlies.